В кругу вдохновения Анны Вежбицкой: когнитивное определение 30 лет спустя

Обложка

Цитировать

Полный текст

Аннотация

Автор обсуждает тесные связи профессора Анны Вержбицкой с сообществом лингвистов, сосредоточенных вокруг журнала «Этнолингвистика», публикуемого в Люблине (тома 1-30, 1988-2018), и Университета им. Марии Склодовской-Кюри. Здесь в 2004 году А. Вежбицкая получила звание doctor honoris causa за ее исследования в области универсалий на материале различных языков мира и за ее деятельность как гуманиста. Подходы А. Вежбицкой и люблинских этнолингвистов связывает противостояние таксономическим подходам к изучению смысла и принятие принципа субъективной реконструкции, вытекающего из философии языка Вильгельма Гумбольдта; в понимании значимости разговорного языка и интуиции носителя языка; в использовании как системных, так и текстовых данных с учетом всех соответствующих функциональных связей, которые могут быть поддержаны «лингвистическими данными»; в использовании простых предложений для написания толкований, расположенных в когерентных, фасетных последовательностях. А. Вежбицкая, как и люблинские этнолингвисты, отмечает, что изучать смысл слов важно в контексте общественной жизни, истории и национальной культуры. В статье автор фокусируется на концепции когнитивного определения, рассматривает ее генезис, принципы построения и наиболее важные идеи. Хотя сама концепция была создана независимо от работ А. Вежбицкой как продолжение исследований языка фольклора, между ними прослеживаются четкие параллели. Автор статьи показывает сходство между когнитивным определением и методом ЕСМ (Естественного Семантического Метаязыка), разработанным А. Вежбицкой, на примерах лексем мать и золото и также демонстрирует некоторые различия, которые в случае когнитивных определений связаны с использованием компонетов толкований, не имеющих статуса семантических примитивов. На примере концепта HOME/HOUSE автор рассматривает новые перспективы применения когнитивного определения в сопоставительных работах, проведенных в рамках семинара EUROJOS.

Об авторах

Ежи Бартминьски

Университет Марии Кюри-Склодовской

Email: jerzy.bartminski@poczta.umcs.lublin.pl
заслуженный профессор Университета Марии Склодовской-Кюри и Института славяноведения Польской академии наук, действительный член Польской академии искусств и наук. Pl. M. Curie-Skłodowskiej 5, 20-031 Lublin

Список литературы

  1. Ajdukiewicz, Kazimierz (1965). Logika pragmatyczna. Warszawa: PWN.
  2. Anusiewicz, Janusz (1990). Językowo-kulturowy obraz kota w polszczyźnie. Etnolingwistyka 3: 95-141.
  3. Anusiewicz, Janusz (1994). Lingwistyka kulturowa. Zarys problematyki. Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego.
  4. Apresjan, Jurij (1982/1974). Semantyka leksykalna. Synonimiczne środki języka. Transl. by Z. Kozłowska, A. Markowski. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich [Oryginał: Leksičeskaja semantika. Sinonimičeskie sredstva jazyka. 1974. Moskva: Nauka].
  5. Bartmiński, Jerzy (1980). Założenia teoretyczne słownika. In SLSJ 1980: 7-36.
  6. Bartmiński, Jerzy (1984). Definicja leksykograficzna a opis języka. In Słownictwo w opisie języka, ed. K. Polański, 9-21. Katowice: Uniwersytet Śląski.
  7. Bartmiński, Jerzy (1988). Definicja kognitywna jako narzędzie opisu konotacji. In Konotacja, ed. J. Bartmiński, 169-170. Lublin: Wydawnictwo UMCS.
  8. Bartmiński, Jerzy, Tokarski Ryszard (1993), Definicja semantyczna: czego i dla kogo? In O definicjach i definiowaniu, ed. J. Bartmiński, R. Tokarski, 47-61. Lublin: Wydawnictwo UMCS.
  9. Bartmiński, Jerzy, Niebrzegowska, Stanisława (1994). Stereotyp słońca w polszczyźnie ludowej, Etnolingwistyka 6: 95-143.
  10. Bartmiński, Jerzy, Niebrzegowska Stanisława (1998). Profile a podmiotowa interpretacja świata. In Profilowanie w języku i w tekście. Ed. J. Bartmiński, R.Tokarski, 211-224. Lublin: Wydawnictwo UMCS.
  11. Bartmiński, Jerzy, Niebrzegowska-Bartmińska, Stanisława (2008). Miejsce informacji kulturowej w znaczeniu słowa i w rekonstrukcji językowego obrazu świata. In Bunt tradycji - tradycja buntu, ed. G. Szwat-Gyłybow, M. Bogusławska, 65-77. Warszawa: Wydawnictwa UW.
  12. Bartmiński, Jerzy, Prorok, Katarzyna (2012c). Złoto. In SSiSL T. I, cz. 4: 163-206.
  13. Bartmiński, Jerzy (2013a). The cognitive definition as a text of culture. In The Linguistic Worldview. Ethnolinguistics, Cognition, and Culture, ed. by A. Głaz, D.S. Danaher, P. Łozowski, 161-180. London: Versita.
  14. Bartmiński, Jerzy (2013b). Obraz mira v pol’skoj narodnoj tradicii. In Ètnolinguistica Slavica. K 90-letiju akademika Nikity Iljiča Tolstogo, 26-41. Moskva: Indrik.
  15. Bartmiński, Jerzy (2013c). Rola etymologii w rekonstrukcji językowego obrazu świata. LingVaria VIII, 2 (16): 233-245.
  16. Bartmiński, Jerzy, Chlebda Wojciech (2013d). Problem konceptu bazowego i jego profilowania - na przykładzie polskiego stereotypu Europy. Etnolingwistyka 25: 69-95.
  17. Bartmiński, Jerzy (2014a). Narracyjny aspekt definicji kognitywnej. In Narracyjność języka i kultury, ed. D. Filar, D. Piekarczyk, 99-115. Lublin: Wydawnictwo UMCS.
  18. Bartmiński, Jerzy (2014b). Ankieta jako pomocnicze narzędzie rekonstrukcji językowego obrazu świata. In Wartości w językowo-kulturowym obrazie świata Słowian i ich sąsiadów 3. Problemy eksplikowania i profilowania pojęć. Red. I. Bielińska-Gardziel, S. Niebrzegowska-Bartmińska, J. Szadura, 279-308. Lublin: Wydawnictwo UMCS.
  19. Bartmiński, Jerzy (2015). Perspektywa semazjologiczna i onomazjologiczna w badaniach językowego obrazu świata, Poradnik Językowy, 1: 14-29.
  20. Dokulil, Miloš (1979/ 1962). Teoria derywacji. Przełożyli z czeskiego A. Bluszcz i J. Stachowski. Wrocław: Ossolineum.
  21. Fillmore, Charles (1971). Types of lexical information. In Semantics: An interdisciplinary reader in philosophy, linguis-tics and psychology. Ed. by D. D. Steinberg, L. A. Jako-bovits, pp. 370-392. Cambridge: Univ. Press.
  22. Głaz Adam, Danaher David, Łozowski Przemysław eds. (2013). The Linguistic Worldview: Ethnolinguistics, Cognition, and Culture. London: Versita.
  23. Grech, Michał (2013). Obraz uniwersytetu w opinii mieszkańców Polski. Wrocław: Instytut Dziennikarstwa i Komunikacji Społecznej.
  24. Grochowski, Maciej (1975). Środek czynności w strukturze zdania. Wrocław: Ossolineum.
  25. Grochowski, Maciej (1993). Konwencje semantyczne a definiowanie wyrażeń językowych. Warszawa: Zakład Semiotyki Logicznej Uniwersytetu Warszawskiego.
  26. Grzegorczykowa, Renata (1984). Zarys słowotwórstwa polskiego. Wyd. IV. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
  27. Grzeszczak, Monika (2009). Definicja kognitywna pojęcia demokracji w języku polskim. Etnolingwi¬styka 21: 69-84.
  28. Humboldt, Wilhelm von (2001/1836), Rozmaitość języków a rozwój umysłowy ludzkości. Przekład i wprowadzenie Elżbieta M. Kowalska. Lublin 2001: Redakcja Wydawnictw KUL [Oryginał: Über die Verschiedenheit des menschliches Sprachbaues und ihren Einfluss auf die geistige Entwicklung des Menschengeschlechts, 1836].
  29. Ivanov, Vjačeslav, Toporov, Vladimir (1965). Slavjanskie jazykovye modelirujuščie semiotičeskie sistemy. Moskva: Nauka.
  30. Jedliński, Ryszard (2000). Językowy obraz świata wartości w wypowiedziach uczniów kończących szkolę podstawową. Kraków: Wydawnictwo Naukowe Akademii Pedagogicznej.
  31. Jodłowski, Stanisław (1971). Studia nad częściami mowy. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
  32. Klemensiewicz, Zenon (1958). O znaczeniu stosunkowym struktur składniowych, Biuletyn Polskiego Towarzystwa Językoznawczego vol. XVII: 1-18.
  33. Lakoff, George, Johnson, Mark (1988/1980). Metafory w naszym życiu. Przełożył i wstępem opatrzył T.P. Krzeszowski. [Oryginał ang. Metaphors We Live By, 1980]. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy.
  34. Langacker, Ronald W. (2009/2008). Gramatyka kognitywna. Wprowadzenie. [Tłum. zbiorowe z ang. Cognitive Grammar: A Basic Introduction 2008]. Kraków: Universitas.
  35. LASiS 2015-2017 - Leksykon aksjologiczny Słowian i ich sąsiadów. Vol. 1, DOM, 2015, eds. J. Bartmiński, I. Bielińska-Gardziel, B. Żywicka, pp. 504. Vol. 2. Europa, 2018, ed. W. Chlebda, pp. 530. Vol. 3, PRACA, 2016, eds. J. Bartmiński, M. Brzozowska, S. Niebrzegowska-Bartmińska, pp. 455. Vol. 5, HONOR, 2017, eds. Petar Sotirov, Dejan Ajdačić, pp. 431. Lublin: Wydawnictwo UMCS.
  36. Lippmann, Walter (1922). Public opinion. New York: The Macmillan Company.
  37. Łuczyński, Michał (2008). Kognitywna definicja Marzanny - próba rekonstrukcji fragmentu mitologicznego obrazu świata Słowian. Studia Mythologica Slavica XI: 173-196.
  38. Łuczyński, Michał (2011). Kognitywna definicja Peruna: etnolingwistyczna próba rekonstrukcji fragmentu tradycyjnego mitologicznego obrazu świata. Studia Mythologica Slavica XIV: 217-228.
  39. Łuczyński, Michał (2012). Kognitywna definicja Welesa~Wołosa: Etnolingwistyczna próba rekonstrukcji fragmentu słowiańskiego tradycyjnego mitologicznego obrazu świata. Studia Mythologica Slavica XV: 169-178.
  40. Maksymiuk-Pacek, Beata, Niebrzegowska-Bartmińska, Stanisława eds. (2009). Bibliografia adnoto¬wana lubelskiego zespołu etnolingwistycznego (do roku 2009). Lublin: Wydawnictwo Polihymnia.
  41. Malinowski, Bronisław (1987/1935), Ogrody koralowe i ich magia. Język magii i ogrodnictwa. Dzieła t. 5. Przełożyła B. Leś. Warszawa 1987: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
  42. Nepop-Ajdaczyć, Lidia (2007). Polska etnolingwistyka kognitywna. Kijów: Wydawnictwo Uniwersytetu Kijowskiego.
  43. Niebrzegowska, Stanisława (1990). Gwiazdy w ludowym językowym obrazie świata. In Językowy obraz świata,ed. J. Bartmiński, 147-166. Lublin: Wydawnictwo UMCS.
  44. Niebrzegowska-Bartmińska Stanisława (2014). Od separacyjnego do holistycznego opisu językowego obrazu świata. Na marginesie dyskusji nad kształtem artykułów w “Leksykonie aksjologicznym Słowian i ich sąsiadów”. In Wartości w językowo-kulturowym obrazie świata Słowian i ich sąsiadów. 3. Problemy eksplikowania i profilowania pojęć. Eds. I. Bielińska-Gardziel, S. Nie¬brzegowska-Bartmińska, J. Szadura, 71-102. Lublin: Wydawnictwo UMCS.
  45. Pawlas, Szymon (2013). Obraz Boga/bogów w wybranych językach ugrofińskich (węgierskim, fińskim, estońskim i udmurckim). [Manuscript od doctoral dissertation, UW].
  46. Pawłowski, Tadeusz (1978). Rodziny znaczeń i ich definiowanie. Studia Filozoficzne, 2, 81-99.
  47. Putnam Hilary, 1975, Mind, Language and Reality. Philosophical Papers, vol. 2. Cambridge: Cambridge Univeristy Press.
  48. Przybylska, Renata (2003), Wstęp do nauki o języku polskim [An introduction to the Polish language]. Handbook for universi-ties. Kraków: Wydawnictwo Literackie.
  49. SJP Dor - Doroszewski, Witold ed. (1958-1969), Słownik języka polskiego, vol. 1-11. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
  50. Skowronek, Bogusław (2010). Definicja kognitywna terminów „tabloid” i „tabloidyzacja”. Oblicza Komunikacji 3: 24-36.
  51. SLSJ - Bartmiński, Jerzy ed. (1980). Słownik ludowych stereotypów językowych. Zeszyt próbny [Dictionary of folk linguistic stereotypes. Pilot issue]. Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego.
  52. Smyk, Katarzyna (2009). Choinka w kulturze polskiej. Symbolika drzewka i ozdób. Kraków: Uni¬veritas.
  53. SSiSL - Słownik stereotypów i symboli ludowych [Dictionary of Folk Stereotypes and Symbols]. Koncepcja całości i red. J. Bartmiński, zast. red. S. Niebrzegowska (Bartmińska). T. I. Kosmos, cz. 1-4, 1996-2012. T. II, Rośliny, cz. 1, Zboża, 2017. Lublin: Wydawnictwo UMCS.
  54. Tolstye, Svetlana Mihajlovna i Nikita Iljič (1984). Princypy sostavlenija etnolingvističeskogo slovara slavjanskich drevnostej. In Etnolingvističeskij slovar’ slavjanskich drevnostej. Proekt slovnika. Predvaritelnye materialy, 6-22. Moskwa.
  55. USJP (2003). Uniwersalny słownik języka polskiego, ed. S. Dubisz. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN.
  56. Wierzbicka, Anna (1971). Kocha, lubi, szanuje. Medytacje semantyczne. Warszawa: Wiedza Powszechna.
  57. Wierzbicka, Anna (1984). Apples are not ‘kind of fruit’. The semantics of human categorization. American Ethnologist 11 (2): 313-328.
  58. Wierzbicka, Anna (1985). Lexicography and Conceptual Analysis. Ann Arbor: Karoma Publishers.
  59. Wierzbicka, Anna (1991). Uniwersalne pojęcia ludzkie i ich konfiguracje w różnych kulturach. Etnolingwistyka 4: 7-40.
  60. Wierzbicka, Anna (1993). Nazwy zwierząt. In J. Bartmiński, R. Tokarski eds. O definicjach i definio¬waniu, 251-267. Lublin: Wydawnictwo UMCS.
  61. Wierzbicka, Anna (1996). Między modlitwą a przekleństwem: ”O Jezu!” i podobne wyrażenia na tle porównawczym. Etnolingwistyka 8: 25-39.
  62. Wierzbicka, Anna (1999). Semantyka i Ewangelia: Odczytując na nowo przypowieść o faryzeuszu i celniku. In W zwierciadle języka i kultury, ed. J. Adamowski, S. Niebrzegowska, 47-58. Lublin: Wydawnictwo UMCS.
  63. Wierzbicka, Anna (2004). Jak można mówić o Trójcy świętej w słowach prostych i uniwersalnych. Lublin: Wydawnictwo UMCS.
  64. Wierzbicka, Anna (2006a). Semantyka. Jednostki elementarne i uniwersalne. Lublin: Wydawnictwo UMCS [Tłum. książki Semantics. Primes and Univerals, 1996].
  65. Wierzbicka, Anna (2006b). Współczesne dylematy moralne przez pryzmat dwóch języków - angielskiego i polskiego. Etnolingwistyka 18: 145-164.
  66. Wierzbicka, Anna (2008). Podmiot rozdwojony w sobie: dwa języki, dwie kultury, jedno (?) ja. In Podmiot w języku i kulturze, ed. J.Bartmiński, A. Pajdzińska, 139-159. Lublin: Wydawnictwo UMCS.
  67. Wierzbicka, Anna (2011). Polskie słowa-wartości w perspektywie porównawczej. Część I. Dobroć. Etnolingwistyka 23: 45-66.
  68. Wierzbicka, Anna (2012). Polskie slowa-wartości w perspektywie porównawczej. Część II. Prawość i odwaga. Etnolingwistyka 24: 19-46.
  69. Wierzbicka, Anna (2013). Polish zwierzęta ‘Animals’ and jabłka ‘Apples’; an Ethnosemantic Inquiry. In The Linguistic Worldview: Ethnolinguistics, Cognition, and Culture, eds. A. Głaz, D. Danaher, P. Łozowski, 137-159. London: Versita.
  70. Wójtowicz, Magdalena (2013). Definicja kognitywna jako sposób opisu semantyki symbolu na przykładzie liczby siedem, Roczniki Kulturoznawcze KUL, 4: 71-87.
  71. Zinken, Jörg (2009). The Ethnolinguistics School of Lublin and Anglo-American Cognitive Linguistics, [in:] Jerzy Bartmiński, Aspects of Cognitive Ethnolinguistics, London, 1-5.
  72. Żmigrodzki, Piotr (2010), “Definicja leksykograficzna a opis języka” - ćwierć wieku później. Jeszcze o roli naiwnego obrazu świata w definiowaniu. In Etnolingwistyka a leksykografia. Ed. W. Chlebda, 33-40. Opole: Wydawnictwo Uniwersytetu Opolskiego.

© Бартминьски Е., 2018

Creative Commons License
Эта статья доступна по лицензии Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License.

Данный сайт использует cookie-файлы

Продолжая использовать наш сайт, вы даете согласие на обработку файлов cookie, которые обеспечивают правильную работу сайта.

О куки-файлах